Is een liedtekst poëzie? Die vraag durf je bijna niet te stellen nu de zingende songschrijver Bob Dylan de Nobelprijs voor de Literatuur op zijn naam mag zetten. All Along The Watchtower is een gedicht dat je toevallig ook mag zingen onder begeleiding van vier gitaarakkoorden. Is elke liedtekst poëzie? Vast niet. Sommige teksten hebben echt wel de muziek nodig om indruk te maken, sommige teksten doen het prima zonder zang of begeleiding. Paul Simon noemt zichzelf ‘a poet and a one man band’ in zijn lied Homeward Bound. She Loves You van The Beatles vind ik nog steeds een heerlijk nummer met al die harmonieën maar of de tekst zich zonder de stemmen van John en Paul staande houdt? Ik geloof het niet zo. Er bestaan aardige experimenten dat de Britse acteur Peter Sellers teksten van The Beatles op verschillende manieren voordraagt. Op die manier krijgt een nummer als Help! opeens een hele andere dimensie…
Bij het schrijven van een liedtekst komen dezelfde technieken kijken die ook bij de poëzie worden gebruikt: klankovereenkomsten en metrum. Bij jubilea worden bestaande melodieën gebruikt om de feestvierder in het zonnetje te zetten. De nieuwe tekst is dan helemaal gericht op het feestvarken. Het rijmen wil meestal wel, men heeft vaak meer moeite om het bestaande ritme te respecteren. De Nederlandse tekstschrijver en muzikant Jan Rot legt er eer in om bestaande bekende popliedjes van een nieuwe en Nederlandse tekst te voorzien. Dat doet hij op meesterlijke wijze. Zijn voordeel, zo zegt hij dat zelf, is dat hij zelf als zanger op het podium staat en dus goed weet wat werkt in een nummer en wat niet.
Soms lijken de vertalingen gewoon gemakkelijk vertalingen, maar vroeg of laat komt een verrijking van een platte vertaling. Daarbij besteedt Jan veel aandacht aan de klanken die in het origineel worden gebruikt. Jan Rot heeft al zijn teksten en vertalingen verzameld in de bundel Stop de tijd. Al zijn teksten? Nee, bijna, al zijn teksten. De teksten uit het begin van zijn loopbaan zijn verloren gegaan, gelukkig blijft er nog voldoende aan schoonheid over. Jan Rot heeft veel, heel veel, teksten ‘hertaald’ van overbekende popnummers. De complete rockopera Tommy van The Who heeft hij aangepakt. Er komen bekende Beatle-nummers voorbij, veel van The Rolling Stones. En wat te denken van het begrafenisnummer My Way als Ik Was?
En nou, het eind nabij, zie ik het doek zich langzaam sluiten
Mijn vriend, geen punt voor mij – ik sluit het boek, ken het van buiten
En hoe kijken we aan tegen het begin van Herman Broods Saturday Night?
The neon light, of the Open-All-Night was just in time replaced by the magic appearance of a new day-while
A melancholic Reno was crawling on his back just in front of the supermarket door-way child
Wordt:
De neonzee van het schipperscafé dooft mooi synchroon voor de zon op het balkon, als
Het nachtvolk uit z’n roezen kruipt en huivert voor de ingang van de kleine kruidenier, hé…
Metrum even strak als het origineel. Supermarkt is kruidenier geworden met een alliteratie door het een kleine kruidenier te laten zijn. Mooi binnenrijm in ‘kruipt en huivert’. En zo gaat het maar door tot dat de ‘ik’ vol overtuiging roept: Ik teer een week, ik teer een week op zaterdagnacht!
Het lied ‘Le lac majeur’ krijgt als titel ‘Meer van weleer’. ‘Living next door to Alice’ wordt ‘Onder één kap met Alice’. Een sprekend voorbeeld is de vertaling van ‘She’ van Charles Aznavour. Voor de hand ligt om daar ‘Zij’ van te maken, dat is toch wel de beste letterlijke vertaling van het woord. Maar bij ‘Zij’ ben je de fraaie ie-klank kwijt en het blijkt dat die klank het nummer de kracht geeft. Jan Rot vertaalt ‘She’ door ‘Wie’ en begint het lied met een paar retorische vragen over de bezongen dame: Wie is als de zon die alles ziet, zowel de vreugde als verdriet? ‘No woman no cry’ wordt ‘Geen vrouw in de rouw’. Het woord ‘Fire’ is een tweelettergrepig woord in het Engels. Wim T. Schippers maakte ooit zeer letterlijke vertalingen van nummers en dan krijg je iets komisch als je de Bruce Springsteen klassieker ‘Fire’ vertaalt met ‘Vuur’. Jan Rot zoekt naar een equivalent met twee lettergrepen dat ook nog eens de impact heeft van het vuurwoord. Het is ‘tering’ geworden: want hoe je kust… oehoe… tering! En dan heb je opeens ook een rijmwoord voor verkering, bewering, ontbering en vering. Gouden vondst! Bij Neil Diamonds ‘Red, red wine’ wordt zowel de kleur als de drank verandert, allemaal ter ere van het metrum: wit, wit, bier.
Stairway to heaven vertaalt Jan Rot in Weg naar Walhalla. “Zie de vrouw die vertrouwt: al wat glittert is goud en zo koopt ze de weg naar Walhalla”. Me and Bobby McGee is ook weer een lastige. Jan Rot heeft ervoor gekozen om een naam te nemen die op het vertaalde ‘me’ lijkt: ‘mij’. Mij & Hennie Verheij bezingt dezelfde hang naar weg zijn van alles en een wereld die open ligt: Vrijheid is een ander woord voor alles van de baan… Tenslotte een integrale vertaling van een heel bekend lied uit The Sound of Music omdat daar nog eens het vakmanschap van Jan ‘Dutch Dylan’ Rot te benadrukken.
My favorite things
Raindrops on roses and whiskers on kittens,
Bright copper kettles and warm woolen mittens,
Brown paper packages tied up with strings,
These are a few of my favorite things.
Cream colored ponies and crisp apple strudels,
Door bells and sleigh bells and schnitzel with noodles.
Wild geese that fly with the moon on their wings.
These are a few of my favorite things.
Girls in white dresses with blue satin sashes,
Snowflakes that stay on my nose and eyelashes,
Silver white winters that melt into springs,
These are a few of my favorite things.
When the dog bites, when the bee stings,
When I’m feeling sad,
I simply remember my favorite things,
And then I don’t feel so bad.
Raindrops on roses and whiskers on kittens,
Bright copper kettles and warm woolen mittens,
Brown paper packages tied up with strings,
These are a few of my favorite things.
Cream colored ponies and crisp apple strudels,
Door bells and sleigh bells and schnitzel with noodles.
Wild geese that fly with the moon on their wings.
These are a few of my favorite things.
Girls in white dresses with blue satin sashes,
Snowflakes that stay on my nose and eyelashes,
Silver white winters that melt into springs,
These are a few of my favorite things.
When the dog bites, when the bee stings,
When I’m feeling sad,
I simply remember my favorite things,
And then I don’t feel so bad.
Mijn lievelingslijst
Regen die roffelt en persverse kranten, boemketelbekkens en warm wollen wanten
Luchtpostpakketjes uit Praag of Parijs – allemaal hoog op mijn lievelingslijst
Sneeuwwitte pony’s en taartjes uit Wenen, geisha’s en riksja’s en wind om je benen
Vlak voor je voeten een wilde patrijs – allemaal hoog op mijn lievelingslijst
Als ik bang ben, als ik boos ben, als de zon niet schijnt
Dan denk ik gewoon aan mijn lievelingslijst en weet dat de pijn verdwijnt
Meisjes in bloesjes met zachtroze roesjes, sneeuw op je wimpers en ijskoude douches
Bruiloftbezoekers die strooien met rijst – allemaal hoog op mijn lievelingslijst
Als ik bang ben, als ik boos ben, als de zon niet schijnt
Dan denk ik gewoon aan mijn lievelingslijst en weet dat de pijn verdwijnt
Jan Rot (vertaling)
HET RIJMRIJK 