‘Wij reizen niets dan voort’ – Leo Vroman

‘Nog niet dood’ kon Leo Vroman zijn dichtbundel noemen in 2008. Dat gaat niet meer op. Hij overleed in februari 2014. In 2008 was hij nog bezig om het einde van de reis door het leven voor te bereiden, hij was toen 93 jaar oud. Het tanende lijf, de nakende, naakte dood. Deze bundel staat er vol mee.

Het eerste gedicht van ‘Nog niet dood’ heet ‘Twee soorten’ en dat verwijst naar twee soorten reizen: de vakantiereis en de reis door je leven. Zoals in veel andere gedichten uit deze bundel, komen we ook in dit gedicht spiegels tegen. Simpele badkamerspiegels die je eigen menselijkheid laten zien, iedere ochtend, iedere avond. Vakantiereizen zijn in Vromans ogen vaak wisselende badkamers. Erg enthousiast lijkt de dichter niet over vakanties. Ontheemdheid voert de boventoon. Het verlangen naar de andere plek, blijkt een vergissing. Thuiskomen en doorleven dan maar, dat is wat ons het reizen leert.

De tweede reis is de reis door je eigen leven, de reis in je eigen woonkamer. Je bouwt een bestaan op, zorgt voor meubels en servies en zo woon je het plekje uit waar je in je eigen badkamer naar je eigen spiegelbeeld kijkt. En als je verdwijnt tonen de lege muren de plekken waar ooit je schilderijen hingen en de oorspronkelijke kleur van het behang. Pas dan zie je hoe snel de tijd is gegaan en hoeveel alles ouder is geworden. Nietsontziend is de tijd waarlangs we leven. Het verleden is voorbij voordat je er weet van hebt en je herinneringen zijn gekleurd, nee, verkleurd.

De gedichten van Leo Vroman rijmen. Maar niet na elke regel. Als het niet kan worden gezegd met een rijmwoord, dán maar een ander woord gekozen. Dat geeft de rijmwoorden alleen maar meer authoriteit. Ze staan er nooit als een vorm van rijmdwang. Sommige gedichten van Vroman lijken wel kindergedichtjes door de korte puntige formulering en het speelse rijm. Maar waar dood op bloot rijmt, spelen thema’s waar kinderen zich nog niet mee bezig houden.

Vroman is een van de grote helden van het Rijmrijk. Ik vraag mij af of er al een uitgever werkt aan zijn Verzameld Werk. Dat kan wel eens een dik boekwerk worden. Ik hoop alleen dat de uitgever gaat voor een betaalbare, volkse editie. Niets mag een ruime verspreiding in de weg staan. Het werk van Leo Vroman is nog lang niet dood!

Twee soorten

Het ene soort reizen bestaat
uit nergens goed behoren;
ieder landschap gaat
in het volgende verloren,

het wassen van de handen,
het borstelen van de tanden
en uitspoelen van de mond
veranderen van achtergrond
iedere avond weer en

een ieder wemelt van toeristen
foto’s en toeristen kleren
waaruit geen waarheid is te leren
dan dat ieder zich vergiste
en doorleeft, alweer thuisgekomen,
met vergist vervaagde dromen.

Het reizen van de tweede soort
mag met meubilair beginnen.
Kasten, bedden, en zo voort.
Kom nog maar eens binnen:

de tafel, borden warm eten,
de warme stoelen daarom heen en
hun zachte zetels hol gezeten,
alles alles is verdwenen.

De kamer zucht een holle geur,
weerkaatst het praten van de buren.
Er zijn op eensklaps oude muren
Rechthoeken van een vergeten kleur.

Vreeswaardig reizen is dit soort
waarin de onomkeerbaarheid
van alles wordt geopenbaard,
want wij reizen niets dan voort.
Ons voetspoor van ontwrichte tijd
verwrongen in de vaart
door ons geheugen kromgesmoord
raakt langzaam kwijt.
Niets wordt gespaard.

Leo Vroman